Ενα βακτήριο αλλάζει όσα ξέραμε για τη ζωή

Ανθρακες αποδείχθηκε τελικά ο θησαυρός που ανέμεναν οι ευφάνταστοι από τη χθεσινή συνέντευξη Τύπου, την οποία παρεχώρησαν διακεκριμένοι επιστήμονες της NASA. Στην προαναγγελία της συνέντευξης που διανεμήθηκε στον Τύπο, η Αμερικανική Αεροδιαστημική Υπηρεσία ανέφερε ότι «θα ανακοινώσει μια πολύ σημαντική ανακάλυψη της αστροβιολογίας, η οποία θα επηρεάσει καταλυτικά τις έρευνες για τον εντοπισμό εξωγήινης ζωής». Η αόριστη φρασεολογία, αλλά και οι ειδικότητες των επιστημόνων που επρόκειτο να μιλήσουν, πυροδότησε μια ανεξέλεγκτη φημολογία στο Διαδίκτυο, με ορισμένα δημοφιλή μπλογκ να προβλέπουν ότι η υπηρεσία θα αποκάλυπτε πως βρήκε εξωγήινους ή έστω πρωτόγονες μορφές ζωής στους δακτυλίους του Κρόνου.

Η συνέντευξη βασίστηκε σε επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύθηκε μόλις χθες το βράδυ στα επίκαιρα της έγκριτης επιστημονικής επιθεώρησης Science. Καθώς το περιεχόμενο του άρθρου ήταν άγνωστο τις προηγούμενες ημέρες, οι διαδικτυακοί «ψίθυροι» περί εξωγήινων οργίασαν και αναπαράχθηκαν ακόμη και από παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, παρά τις διαψεύσεις της συντακτικής ομάδας της επιθεώρησης, αλλά και της NASA. Το κλίμα άρχισε να ξεκαθαρίζει μόλις χθες το απόγευμα, όταν εμφανίστηκαν οι διαρροές σχετικά με το περιεχόμενο της συνέντευξης Τύπου.

Πάντως, για όσους δεν περίμεναν «ούφο» και ΑΤΙΑ, η ανακάλυψη που ανακοινώθηκε ήταν πράγματι εντυπωσιακή. Πιο συγκεκριμένα, επιστήμονες του κέντρου αστροβιολογίας της NASA ανακάλυψαν, σε λίμνη της Καλιφόρνιας πλούσια σε περιεκτικότητα αλατιού, μια μορφή βακτηρίου, στο DNA του οποίου περιλαμβάνεται αρσενικό. Πρόκειται για μια χημική ουσία που αποτελεί, ως γνωστόν, δηλητήριο για τη μοναδική μορφή ζωής την οποία γνωρίζαμε έως σήμερα, δηλαδή τη δική μας.

Μέχρι πρόσφατα, οι βιολόγοι θεωρούσαν απαραίτητη την ύπαρξη έξι στοιχείων για την ύπαρξη ζωής: άνθρακα, υδρογόνου, αζώτου, οξυγόνου, φώσφορου και θείου.

Ολοι οι ζώντες οργανισμοί έχουν φώσφορο στο DNA τους. Οχι όμως και τα βακτήρια που ανακαλύφθηκαν στην Καλιφόρνια, στα οποία τη θέση του φωσφόρου καταλαμβάνει το αρσενικό, το αμέσως προηγούμενο δηλαδή στοιχείο στον περιοδικό πίνακα της χημείας.

Οι συνέπειες του εξαιρετικού αυτού ευρήματος είναι πολλαπλές. Πρώτον, αναδεικνύεται ότι, παρά την πρόοδο της επιστήμης, η γνώση μας για το περιβάλλον της Γης έχει ακόμη πολλά κενά. Οι ερευνητές της NASA δεν αποκλείουν μάλιστα να υπάρχουν και σε άλλες τοποθεσίες του πλανήτη βακτήρια με αρσενικό στη δομή του DNA τους, αλλά και άλλες μορφές ζωής, τις οποίες δεν γνωρίζουμε, διότι απλούστατα δεν ξέρουμε πώς να τις ψάξουμε.

Δεύτερον, και ακόμη πιο εντυπωσιακό ίσως, είναι ότι η μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Science δείχνει ότι οι έρευνες για εξωγήινες μορφές ζωής δεν πρέπει να περιορίζονται σε πλανήτες που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν οργανισμούς με τη δική μας νουκλεϊκή σύνθεση. Ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες, όπως το ηφαιστειακό περιβάλλον των νερών της λίμνης στην Καλιφόρνια, όπου αφθονεί το θεωρούμενο ως δηλητήριο στοιχείο του αρσενικού, μπορεί να φιλοξενηθεί ζωή. Υπό αυτήν την έννοια, οι έρευνες για βιώσιμους εξωπλανήτες (δηλαδή πλανήτες εκτός του ηλιακού μας συστήματος) θα πρέπει να εκτείνονται και πέρα από τη λεγόμενη «κατοικήσιμη ζώνη», δηλαδή την απόσταση από το άστρο τους που θεωρείται ιδανική για να φιλοξενήσει οργανισμούς βασισμένους στον άνθρακα και το άζωτο.

Τέλος, το σημαντικότερο ίσως χαρακτηριστικό του μικροοργανισμού που ανακαλύφθηκε ήταν η ευελιξία του. Το γεγονός δηλαδή ότι μπορούσε να αναπαραχθεί και μέσα σε περιβάλλον όπου αφθονεί το άζωτο, αλλά και σε περιβάλλον όπου αφθονεί το αρσενικό. Το βακτήριο δεν απαρτιζόταν απλώς από αρσενικό, έτρωγε κιόλας αρσενικό για να τραφεί. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια εξαιρετικά ευέλικτη μορφή ζωής, πολύ διαφορετική από την εικόνα των υπερευαίσθητων οργανισμών που έχουμε συνήθως κατά νου όταν θεωρούμε ότι η ανάπτυξη της ζωής κρέμεται ουσιαστικά από μια κλωστή και εξαρτάται από τη θετική συνύπαρξη πολλών τυχαίων παραγόντων.