Ενοχοι χωρίς τιμωρία

Εάν ήταν ταινία, θα είχε κουράσει από τη μεγάλη διάρκεια και την ομοιομορφία των εικόνων και της αφήγησης. Οι πρωταγωνιστές, ίδιοι και απαράλλαχτοι, χωρίς ερμηνευτικές αποχρώσεις, με την ίδια σιωπηρή συναίνεση, που δηλώνει άλλοτε περίσσεια και άλλοτε ένδεια ταλέντου. Θα μπορούσε να είναι μια ομογενοποιημένη σειρά όπου όλα τα επεισόδια θα έμοιαζαν μεταξύ τους τόσο ώστε να μην ξεχωρίζουν, αποτελώντας ένα αξεδιάλυτο μείγμα ίδων γεγονότων και αντιδράσεων.

Ανακαλώντας από πέρυσι μέχρι φέτος κωδικοποιημένους τίτλους των επεισοδίων, βρισκόμαστε μπροστά σε ονομασίες–κλειδιά, που ανοίγουν κόσμους ολόκληρους: Βατοπέδι, Siemens, υπόθεση Βλαστού...

Μήνες τώρα (μήπως και δεκαετίες) παρακολουθούμε ό, τι συνόψισε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας ως «κρίση του πολιτικού συστήματος», στην πρόσφατη ομιλία του στον εορτασμό των 35 χρόνων από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας: «Η κρίση είναι βαθιά, κυρίως επειδή έχει τρωθεί ο αξιακός κώδικας: κάθε είδους διευκολύνσεις και πελατειακές συμπεριφορές έχουν νομιμοποιηθεί ηθικά, ενώ η επιτυχία αντιμετωπίζεται συχνά ως εξαιρετική ικανότητα ακόμη και αν επήλθε με όρους αναξιοκρατίας». Και συνέχισε ο κ. Παπούλιας: «Επειδή φαινόμενα δεκαετιών εμποδίζουν την πρόοδο της χώρας, χρειαζόμαστε επανακαθορισμό των κανόνων: τι είναι σωστό και τι λάθος, πού βρίσκεται το δίκαιο και πού το άδικο, τι ενώνει το ατομικό με το συλλογικό συμφέρον, πώς ορίζεται ο κοινωνικός πολιτισμός, ποιες αξίες επιζητούμε και θαυμάζουμε...».

Η τυποποίηση και ο πολλαπλασιασμός των σκανδάλων προκαλεί εθισμό, ο εθισμός αναπαράγει διαφθορά, η διαφθορά ροκανίζει τους αξιακούς κώδικες. Τα σημάδια είναι ορατά στη συμπεριφορά των πολιτών, ανιχνεύονται στο ξεθώριασμα εκείνου που ο Οργουελ ονόμαζε common decency, ένα σύνολο δηλαδή στοιχειωδών ανθρώπινων αρετών, όπως είναι, για παράδειγμα, η ευθύτητα, η τιμιότητα, η καλοσύνη ή η γενναιοδωρία.

Αρετές που χλευάζονται μέσα από συμπεριφορές πνιγηρές, οι οποίες παραμένουν σαν βαρύ νέφος πάνω από τη χώρα, αφού οι ασκούντες την πολιτική δεν αναλαμβάνουν να το διαλύσουν. Ο εθισμός διατρέχει όλο το κοινωνικό φάσμα. Από τα πολιτικά και οικονομικά ρετιρέ μέχρι τη βάση του συστήματος, διατρέχει εγκάρσια και οριζόντια την κοινωνία, διαπιστώνεται στις μακρόσυρτες σιωπές, αλλά και στις νευρικές αφηγήσεις, στις αναίτιες εκρήξεις και στους ακατάτακτους θυμούς. Και κυρίως, στην αδιαφορία που παγιώνεται, δημιουργώντας ένα δεύτερο δέρμα, όχι προστασίας και άμυνας αλλά απάθειας και απόσυρσης από τα κοινά.

Δεν κλείνουμε τα μάτια, τα αυτιά και το στόμα, σαν τους τρεις πιθήκους. Οι εικόνες περνούν αλλά μοιάζουν με επαναλαμβανόμενη λούπα. Ιδια σκηνή. Κάποιον οδηγούν στην Ευελπίδων βιαστικά, το πρόσωπο δυσδιάκριτο, το κεφάλι ελαφρώς σκυφτό, το βήμα ταχύ. Καταθέσεις στον ανακριτή για την υπόθεση Siemens ή Βλαστού... Δεν έχει σημασία. Οι ευθύνες καταλογίζονται ή όχι, η εξεταστική επιτροπή της Βουλής συγκροτήθηκε για το Βατοπέδι ή για τη Siemens... Η στιχομυθία της διαπλοκής που καταγράφηκε στις εφημερίδες από ποια εμπλεκόμενα πρόσωπα προερχόταν... Σύζυγος υπουργού κινεί υπόγεια νήματα... Η μεγάλη συσσώρευση ανομίας και συναλλαγής, η μοιραία έλξη κράτους και παρακράτους, έχει πάψει να προκαλεί τριγμούς. Μόνον απάθεια. Νοσηρή απάθεια. Και τη βεβαιότητα μιας δικαιοσύνης αμήχανης και ακυρωμένης, καθόλου άτρωτης από τη διαφθορά, που αποκαλύπτει για να προστατεύσει και καταδικάζει για να μπορεί να αθωώσει λίγο αργότερα.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μίλησε για «φαινόμενα δεκαετιών, που εμποδίζουν την πρόοδο της χώρας». Και είναι έτσι. Αν μάλιστα στην πρόοδο συνυπολογίζονται και δομικά χαρακτηριστικά, συμπεριφορές και «στοιχειώδεις αρετές», τότε το μικρότερο κακό είναι ο ιδεολογικός αποπροσανατολισμός και η ενίσχυση των αναχρονιστικών - συντηρητικών στοιχείων. Το μεγαλύτερο είναι το θολό τοπίο. Η ατιμωρησία, η διαρκής ανάδυση της διαχειριστικής και ηθικής ανομίας. Γιατί αυτές ευθύνονται για τη διευρυμένη αναπαραγωγή και διαιώνιση του κακού.

Ναι, να «επανακαθορίσουμε τους κανόνες». Ομως, χρειάζονται πολιτικές πράξεις και αποφάσεις. Δεν είναι μεταφυσική κατασκευή το σωστό και το λάθος, το δίκαιο και το άδικο. Είναι αυτοματοποιημένη διανοητική λειτουργία, που θα επανενεργοποιηθεί όταν νιώσει ότι δεν λοιδορείται, απαξιώνεται και ματαιώνεται. Οταν οι υπαίτιοι αποκτήσουν «ονοματεπώνυμο» και καταλογιστούν ευθύνες. Τότε μόνο.