Τα προφανή πράγματα μέσα στα οποία ζούμε δεν μας αποκαλύπτουν παρά τα επιφαινόμενά τους

Ισως γιατί εξαντλούμαστε μέσα στην (άκαρπη) δίψα για τον εαυτό μας. Ποιος δεν γνωρίζει περί σύγχρονης δουλείας; Εντούτοις, λίγοι έχουν αναρωτηθεί «τι κρύβεται πίσω από κάθε τι που αγοράζουμε;», το σλόγκαν του Παγκόσμιου Οργανισμού Μετανάστευσης (ΠΟΜ), με το οποίο ξεκινά την καμπάνια του κατά της καταναγκαστικής εργασίας παράνομων μεταναστών. Στο βίντεο, τρεις εργάτες παγιδευμένοι κάτω από ένα αναποδογυρισμένο γιγαντιαίο καροτσάκι σούπερ μάρκετ, μας καρφώνουν με το βλέμμα, πυρετικά. «Αυτοί οι άνθρωποι –λέει η φωνή– δεν είναι φυλακισμένοι εδώ για κάποιο έγκλημα που έχουν διαπράξει, για τα πολιτικά τους φρονήματα, για τον Θεό που πιστεύουν ούτε για το χρώμα του δέρματός τους. Είναι εδώ γιατί μαζεύουν τις ντομάτες που αγοράζουμε στο σούπερ μάρκετ...». Παγκοσμίως, 12,3 εκατ. άνθρωποι δουλεύουν κάτω από άθλιες συνθήκες με ελάχιστη ή μηδενική αμοιβή· 200 εκατ. παιδιά σε 58 χώρες εξαναγκάζονται σε σκληρή εργασία· τα περισσότερα προϊόντα υπό συνθήκες δουλείας παράγονται στην Ινδία (122 είδη), το υψηλότερο ποσοστό καταναγκαστικής εργασίας κατέχει η Μιανμάρ. Ακολουθούν: Βραζιλία, Μπανγκλαντές, Κίνα, Φιλιππίνες. Παιδάκια εξαναγκάζονται στην παραγωγή πορνογραφικού υλικού στην Ουκρανία, πυροτεχνημάτων στις Φιλιππίνες, διαμαντιών στη Σιέρα Λεόνε, χρυσού σε Περού και Μπουρκίνα Φάσο, κακάο σε Ακτή Ελεφαντοστού και Νιγηρία, ενώ ρύζι, ζαχαροκάλαμο, βαμβάκι, καφές, καπνός και πλήθος άλλων προϊόντων που καταναλώνονται στη Δύση παράγονται με τον ίδιο τρόπο.

«Ας μποϊκοτάρουμε τα προϊόντα που γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι είναι αποτέλεσμα σύγχρονων μορφών δουλείας», προτρέπει ο ΠΟΜ. Ομως, πώς μπορεί να γνωρίζει ο καταναλωτής ποια είναι αυτά τα προϊόντα; «Πληροφορηθείτε το από τον καταστηματάρχη...», λέει ο ΠΟΜ (!). Το ζήτημα περιπλέκει ο κατακερματισμός της παραγωγικής διαδικασίας. Τα κουμπιά μπορεί να έχουν κατασκευαστεί στη Μαντζουρία από λιμοκτονούντα ανήλικα, το ύφασμα στην Ινδία, η επένδυση στην Κίνα, το ρούχο να έχει ραφτεί στην Τουρκία και να έχει εισαχθεί από την Ισπανία. Μπορεί να κοιτάξεις με υποψία τα κινεζικά παιχνίδια ή τα ταϊλανδέζικα προϊόντα κρέατος (με τον ιδρώτα Βιρμανών προσφύγων που απάγονται από κυκλώματα και πωλούνται σε σωματέμπορους), αλλά για πλήθος ειδών βρίσκεσαι στο σκοτάδι... Λογική, λοιπόν, η πρώτη αντίδραση των καταναλωτών, που μιλούν στα blogs για μετάθεση ευθυνών από το κράτος στον πολίτη («πετούν την μπάλα σε λάθος πόδια»), δημιουργία ενοχών στον καταναλωτή, αλαζονεία του έχοντος («πώς να πείσεις εκείνον που τον τρώει η φτώχεια να μην ψωνίσει απ’ τα κινέζικα;»).

Ωστόσο, το γεγονός ότι η ελεγκτική μηχανή είναι διεφθαρμένη, οι πολιτικοί πιέζονται από τα λόμπι, οι μαφίες που θησαυρίζουν από τη δουλεία είναι παντοδύναμες, δεν «απαλλάσσει» από ευθύνες τον «τελευταίο κρίκο», τον καταναλωτή. Στη χώρα μας, συχνά τη δουλεία την καλύπτει η τοπική κοινωνία, διότι έχει έμμεσο (ή άμεσο) συμφέρον ή διότι φοβάται την κατακραυγή. Η σιωπή του κόσμου και η «κατανόηση» των Αρχών προς τον ντόπιο εργοδότη υψώνουν ένα τείχος «προστασίας» της εκμετάλλευσης. Δεν θα έπρεπε με έναν τρόπο να σπάσει;