Το δίκοπο σπαθί του Βενέδικτου

Το άνοιγμα του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄ προς δυσαρεστημένα μέλη της Αγγλικανικής Εκκλησίας, με το οποίο τους καλεί να ενταχθούν στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, έχει προκαλέσει ζωηρότατη συζήτηση για τις προθέσεις της Καθολικής Εκκλησίας στις αρχές του 21ου αιώνα. Είναι μια κίνηση ενωτική, που στοχεύει σε ένα ισχυρό μέτωπο απέναντι στις προκλήσεις της εποχής; Είναι επιθετική κίνηση, που στοχεύει μόνο στη μεγαλύτερη ισχύ των καθολικών εις βάρος των άλλων; Είναι ένα λάθος, όπου αντί να διεμβολίσει την Αγγλικανική Εκκλησία ο Πάπας, θα προκαλέσει σοβαρό πλήγμα στη δική του Εκκλησία;

Οπως και να το δει κανείς, η πρωτοβουλία του Βενέδικτου ανατρέπει τη μακρόχρονη προσπάθεια συμφιλίωσης των δύο Εκκλησιών – και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τους ορθοδόξους, οι οποίοι συμμετέχουν σε έναν δικό τους μακρύ διάλογο με τη Ρώμη. Ο άμεσος στόχος της Ρώμης είναι τα μέλη της Αγγλικανικής Εκκλησίας τα οποία διαφωνούν έντονα με τους τρόπους που η Εκκλησία τους αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της εποχής, όπως τη χειροτονία γυναικών και την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας. Τα δυσαρεστημένα μέλη είναι γύρω στα 500.000, σε σύνολο περίπου 77 εκατομμυρίων πιστών της Εκκλησίας που διασπάστηκε από τη Ρώμη τον 16ο αιώνα. Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε το γεγονός ότι οι αγγλικανοί ιερείς που θα εντάσσονται στην Καθολική Εκκλησία μαζί με το εκκλησίασμά τους θα εξαιρούνται από την αγαμία που επιβλήθηκε στους καθολικούς ιερείς τον Μεσαίωνα. Αυτό, σχολιάζουν μερικοί, θα προκαλέσει ένταση στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας, η οποία ήδη πλήττεται από την απροθυμία νέων ανδρών να επιλέξουν μια ζωή αγαμίας. Κι όμως, από το 1596 υπάρχουν ανατολικές εκκλησίες, οι οποίες υπάγονται στη Ρώμη αλλά διατηρούν το θεσμό των παντρεμένων ιερέων. Ο Ντίαρμιντ Μακάλοχ, καθηγητής της Ιστορίας της Εκκλησίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σημειώνει σε άρθρο του στον Observer της περασμένης Κυριακής ότι αυτές οι κοινότητες δεν αναμειγνύονταν με τους καθολικούς, ενώ οι αγγλικανοί που θα προσχωρήσουν στη Ρώμη «θα είναι πολύ πιο ενοχλητικοί στην καθημερινότητά τους ανάμεσα στα κανονικά καθολικά εκκλησιάσματα».

Παρόλο που ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι και επικεφαλής της Αγγλικανικής Εκκλησίας Ρόουαν Ουίλιαμς σημείωσε ότι η πρωτοβουλία του Πάπα αποτελεί αναγνώριση των κοινών σημείων ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες, δεν μπορεί να αγνοήσει το προηγούμενο της «Ουνίας» και το διαρκές αγκάθι που αυτό αποτελεί στις σχέσεις της Ρώμης με την Ορθοδοξία. Δεν διέφυγε την προσοχή κανενός, επίσης, το γεγονός ότι ο Βενέδικτος απηύθυνε την πρόσκληση στους αγγλικανούς πιστούς χωρίς να προειδοποιήσει την ηγεσία της Εκκλησίας τους.

Εδώ γεννάται το ερώτημα: πού προσβλέπει ο Πάπας; Η απάντηση μπορεί να είναι απλή: η Καθολική Εκκλησία προσφέρει «στέγη» σε χριστιανούς που έχουν δυσαρεστηθεί με τις φιλελεύθερες αναζητήσεις της Εκκλησίας τους. Ο διαπρεπής Ελβετός καθολικός θεολόγος Χανς Κουγκ είναι πιο καχύποπτος: ο Βενέδικτος «εμμένει στην επανόρθωση του ρωμαϊκού imperium. Δεν κάνει κανένα συμβιβασμό με την αγγλικανική κοινωνία. Αντιθέτως, θέλει να διατηρήσει το μεσαιωνικό, συγκεντρωτικό ρωμαϊκό σύστημα για πάντα – κι ας οδηγήσει στην απόλυτη αδυναμία των χριστιανικών εκκλησιών να συμφιλιωθούν πάνω σε ουσιαστικά ζητήματα», σημείωσε σε άρθρο στον Guardian της Τρίτης. Ο Ρος Ντούδατ, αρθρογράφος των New York Times, εκτιμά πως ο Βενέδικτος θέλει να ενώσει τις δυνάμεις της χριστιανοσύνης εναντίον της απειλής του αναδυόμενου Ισλάμ.

Ο Βενέδικτος, όμως, φαίνεται να επιδιώκει την ένωση με όσους μοιράζονται τις ίδιες σκέψεις πάνω στις προκλήσεις της εποχής, και όχι τη συμφιλίωση και την πανστρατιά όλων των Εκκλησιών με τις διαφορετικές τάσεις τους. Είτε το ήθελε είτε όχι, με την πρωτοβουλία του τάραξε τα νερά. Τώρα η συζήτηση θα φέρει τους χριστιανούς προ του διλήμματος που γεννάει η εποχή: θα συνεχιστούν οι διαχωρισμοί, με όλο και μικρότερες αλλά «καθαρότερες» ομάδες να αναζητούν λύσεις στο παρελθόν; Ή θα αναβιώσει το πνεύμα της συμφιλίωσης ανάμεσα στις Εκκλησίες, που είδαμε στη βραχύβια άνοιξη της δεκαετίας του ’60; Ο κόσμος αλλάζει τόσο ριζικά, που οι αποφάσεις των Εκκλησιών θα κρίνουν αν θα επιζήσουν ως ζωτικά μέρη της κοινωνίας.