Ο Αγιατολάχ και ο Ηγεμών

Με τη δίκη εκατό και πλέον γνωστών μεταρρυθμιστών, η οποία ξεκίνησε το Σάββατο, το ιρανικό καθεστώς δηλώνει ότι δεν διακατέχεται από καμιά ανασφάλεια (η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε εξομάλυνση της κατάστασης) και δεν δέχεται καμία αμφισβήτηση. Από την άλλη, οι αντίπαλοι του προέδρου Μαχμούτ Αχμεντινετζάντ δείχνουν το ίδιο αποφασισμένοι να υπονομεύσουν τη θητεία του, με τους πρώην προέδρους Ραφσαντζανί και Χαταμί να απέχουν επιδεικτικά από την προχθεσινή τελετή επικύρωσης της επανεκλογής του.

Σήμερα το καθεστώς έχει το πάνω χέρι, με τον ανώτατο ηγέτη της χώρας, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, να στηρίζει δυναμικά τον Αχμεντινετζάντ, ενώ ο κρατικός και παρακρατικός μηχανισμός έχει αφοσιωθεί στην επιβολή της τάξης. Οι δρόμοι της Τεχεράνης και των άλλων πόλεων άδειασαν από διαδηλωτές. Είναι προφανές, όμως, ότι το ρήγμα που άνοιξε με τις αμφισβητούμενες εκλογές της 12ης Ιουνίου βαθαίνει. Είναι επίσης σαφές ότι το καθεστώς πιστεύει στην αρχή ότι είναι καλύτερο να εμπνέει φόβο παρά να ζητά την αγάπη του λαού. Η τόσο αδιάλλακτη στάση, όμως, προκαλεί κινδύνους, όπως σημειώνει ο Νικολό Μακιαβέλι στο εγχειρίδιό του για την πολιτική του αποτελεσματικού ηγεμόνα. Αν ο ηγέτης δεν μπορεί να εμπνέει και την αγάπη και τον φόβο στον λαό του, είναι καλύτερο να προκαλεί φόβο, αλλά, προσθέτει, «πρέπει να αποφύγει να προκαλέσει την οργή».

Η περίπτωση του Χαμενεΐ θα προκαλούσε μεγάλο ενδιαφέρον για τον Μακιαβέλι, ο οποίος έζησε από το 1469 έως το 1527. Σε ένα σημείο του βιβλίου του θέτει το ερώτημα: «Γιατί η Περσία του Δαρείου δεν αντιστάθηκε στους επιγόνους του Μεγαλέξανδρου μετά τον θάνατό του;». Η απάντησή του είναι ότι η Περσία, όπως και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, είχε έναν απόλυτο άρχοντα που μόνος του διόριζε και καθαιρούσε τους συμβούλους του – και οι ίδιοι δεν είχαν καμία ισχύ χωρίς αυτόν. Αν κάποιος τον εκθρόνιζε, δεν θα υπήρχαν οι ηγέτες που θα οργάνωναν την αντίσταση εναντίον του νέου ηγεμόνα. Αντιθέτως, στη Γαλλία ο εισβολέας θα έβρισκε έναν βασιλιά υπό συνεχή αμφισβήτηση από μια δυνατή και φιλόδοξη αριστοκρατία, η οποία θα αντιστεκόταν σε όποιον τολμούσε να μειώσει τα κληρονομικά προνόμιά της, είτε αυτός ήταν βασιλιάς είτε εισβολέας.

Το ιρανικό καθεστώς έχει πετύχει να προκαλέσει φόβο, αλλά η άτεγκτη στάση του μπορεί να προκαλέσει λαϊκή οργή που θα νικήσει τον φόβο. Και από απόλυτος άρχοντας, ο Χαμενεΐ κινδυνεύει να βρεθεί αμφισβητούμενος από μια αριστοκρατία κληρικών έτοιμη να συγκρουστεί μαζί του.